Op de gedenksteen van de grote denker en theoloog, Kardinaal John Henry Newman, staat een enkele Latijnse zin gegraveerd: Ex umbris et imaginibus in veritatem. “Vanuit schaduwen en beelden, de waarheid in.” Deze woorden waren niet zomaar een grafschrift; ze vatten zijn hele levensmotto samen. Het is het verhaal van een ziel die zich voortdurend beweegt vanuit de wereld van schijn, voorstellingen en leugens naar de volle, onveranderlijke Waarheid.

Deze reis is niet uniek voor een negentiende-eeuwse kardinaal. Het is de fundamentele roeping van ieder mens.

De Schimmenwereld Waarin We Leven

We beginnen ons leven allemaal in een wereld van schaduwen en beelden. Dit is de wereld van onze beperkte waarnemingen, onze aangeleerde vooroordelen en de collectieve illusies die we voor waar aannemen. Het is een wereld waarin meningen vaak zwaarder wegen dan feiten en waarin we elkaar napraten zonder werkelijk te begrijpen. We zijn, zoals de gevangenen in Plato’s grot, geketend en staren naar de flikkerende schaduwen op de muur, in de overtuiging dat dit de realiteit is.

Deze ‘schimmenwereld’ is ook het domein van de leugen, zowel de leugens die we onszelf vertellen als de onwaarheden die de samenleving ons voorspiegelt. Het is de wereld waarin macht, populariteit en wereldse succes de ultieme doelen lijken, in plaats van de middelen die ze zouden moeten zijn.

De Goddelijke Vonk en de Reis naar het Licht

Wat de mens onderscheidt van het dier, is het besef dat er meer is dan de schaduwen. Er is een diep innerlijk weten, een ‘goddelijke vonk’, die ons onrustig maakt. We hebben, net als Eva, gegeten van de boom van de kennis. Dit is zowel onze glorie als onze tragedie. We zijn ons bewust van onze beperkingen, maar tegelijkertijd streven we naar het onbeperkte. We weten dat we nooit elke zandkorrel op aarde zullen kennen of de volledige toekomst kunnen doorgronden, en toch voelen we een onweerstaanbare drang naar de ultieme Waarheid.

Deze reis in veritatem is een bewuste en soms pijnlijke bekering. Het is een levenshouding die vereist dat we onze eigen gekoesterde beelden en modellen loslaten. Zoals de grote filosoof Thomas van Aquino op zijn sterfbed al zijn werken als “stro” beschouwde na een diepe godservaring, zo beseffen we dat onze intellectuele constructies altijd tekortschieten in het licht van de Waarheid zelf.

De Waarheid is geen Mening

In onze moderne wereld wordt waarheid vaak gereduceerd tot een persoonlijke voorkeur. “Jij hebt jouw waarheid, en ik heb de mijne” is het heersende credo. Dit is de ultieme triomf van de schaduwwereld. Maar de Waarheid waar Newman naar verwijst, is objectief en onveranderlijk. Het is geen product van wetenschappelijke consensus of de stem van de meerderheid. De meerderheid schreeuwde immers om de kruisiging van Christus en de vrijlating van Barabbas.

De Waarheid is radicaal, revolutionair en vormend. Wanneer we haar erkennen, kunnen we niet langer onveranderd blijven. Ze stelt een vraag aan ons: “En nu?” De Waarheid is de realiteit waarnaar we ons moeten vormen, niet een concept dat we naar onze hand kunnen zetten. Uiteindelijk, in de christelijke traditie, is deze Waarheid geen ‘wat’, maar een ‘Wie’: de persoon van Jezus Christus, de ultieme openbaring van God.

De Kosten van Waarheid

De weg uit de schaduwen is zelden zonder offers. Voor Kardinaal Newman betekende zijn keuze voor de waarheid die hij in de Katholieke Kerk vond, het verlies van zijn prestigieuze positie in Oxford en zijn status binnen de Anglicaanse Kerk. Hij werd een buitenstaander. De waarheid staat vaak op gespannen voet met wereldse macht en comfort. Ze vraagt om moed, om de bereidheid om alles te verliezen voor dat ene wat werkelijk telt.

Een Leidraad voor Ons Leven

De zinsnede Ex umbris et imaginibus in veritatem is meer dan een historisch citaat; het is een actieve leidraad. Bij alles wat we horen, zien en denken, kunnen we ons afvragen: behoort dit tot de wereld van de schimmen, of leidt dit mij naar de waarheid? Is dit een echo van de publieke opinie, of een reflectie van de eeuwige werkelijkheid?

Het is een oproep om te bewegen van een leven van leugens naar een leven in waarheid. Dit is de essentie van evangelisatie: niet het opdringen van een cultuur, maar het getuigen van een licht dat zo helder is dat anderen het in hun eigen hart herkennen. Want elke cultuur en elk mens draagt een glimp van die waarheid in zich, een verlangen om uit de grot te treden en eindelijk de Zon te zien.